Γ. Ψυχογιός στο “Παρόν”: Η φτώχεια δεν είναι στατιστικό λάθος, είναι πολιτική επιλογή

Μας διαβεβαιώνουν ότι «η οικονομία πάει καλά». Και όμως σε αμέτρητα σπίτια η… καλή είδηση δεν φτάνει ποτέ. Οι λογαριασμοί στοιβάζονται, το ενοίκιο καταπίνει τον μισθό, οι γονείς μετρούν θερμοστάτες και σακούλες σούπερ μάρκετ. Αυτό δεν είναι φυσικό φαινόμενο, είναι αποτέλεσμα πολιτικών που εκχωρούν το κοινωνικό κράτος στην αυτοματοποιημένη «σοφία της αγοράς» – και μετά αναρωτιούνται γιατί μεγαλώνουν οι ανισότητες. Όπως προκύπτει από την Έκθεση για τη Φτώχεια στην Ελλάδα – 2025, του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (EAPN Greece), το 26,9% του πληθυσμού (περίπου 2,74 εκατ. άνθρωποι) ζει σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, αυξημένο σε σχέση με πέρυσι. Η παιδική φτώχεια παραμένει υψηλή, ενώ η υλική και κοινωνική στέρηση εντείνεται. Αυτά είναι τα δικά μας «μακροοικονομικά».

Αν ψάχνει κανείς «θετικά νέα» στους δείκτες απασχόλησης, ας είναι ειλικρινής: ναι, περισσότερη εργασία υπάρχει, αλλά όχι καλύτερη εργασία και σίγουρα όχι αξιοπρέπεια. Μιλώντας με έναν συνάδελφο δικηγόρο, ελεύθερο επαγγελματία, μου μετέφερε ευθέως την απαξίωση του επαγγέλματος, στην ουσία «για την επιβίωση κι όχι για ζωή», όπως είπε. Η Έκθεση του 2025 αποτυπώνει το πώς οι χαμηλοί μισθοί, η επισφάλεια και η αναντιστοιχία εισοδημάτων – τιμών εγκλωβίζουν τους εργαζομένους σε μόνιμη στενότητα. Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα –όσο και αν είναι απαραίτητο– εξακολουθεί να καλύπτει γύρω στο 60% του ορίου φτώχειας, δηλαδή συντηρεί το πρόβλημα, αντί να το λύνει. Και όσο για την επισιτιστική ενίσχυση, η αναστολή του ΤΕΒΑ και η διετής καθυστέρηση στη νέα φάση ως ΕΒΥΣ περιόρισαν την πρόσβαση σε βασικά αγαθά, ακριβώς στην κορύφωση του κόστους ζωής. Αυτές δεν είναι τεχνικές εκκρεμότητες, είναι πολιτικές επιλογές, με ανθρώπινο κόστος.

Η κυβέρνηση επιμένει στα «success stories». Ας δούμε, όμως, τους δείκτες που δεν χωράνε σε πανηγυρικούς τίτλους. Στα επίσημα στοιχεία που αξιοποιεί η Έκθεση (ΕΛΣΤΑΤ/ΕU-SILC), οι παιδικοί δείκτες παραμένουν εκτεθειμένοι, ενώ η υπερπληρότητα στέγης και η στέρηση βασικών αγαθών χτυπούν δυσανάλογα τα χαμηλά εισοδήματα και τις οικογένειες με παιδιά. Με απλά λόγια: δουλεύεις, αλλά δεν τα βγάζεις πέρα. Η πολιτική ρητορική για «δίκαιη ανάπτυξη» μοιάζει όλο και περισσότερο με ανακοίνωση έργου χωρίς εργοτάξιο.

Και αν η φτώχεια των πόλεων είναι ορατή στα βλέμματα των περαστικών, υπάρχει και εκείνη που επιμένει να παραμένει αθέατη: η αγροτική φτώχεια. Το πρόσφατο ερευνητικό έργο POVERRE αποδομεί τον «ρομαντισμό» της υπαίθρου: Πίσω από την εικόνα της αυτάρκειας συναντάμε παρακμή μικρών οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, ενεργειακή φτώχεια, στεγαστική επισφάλεια, γήρανση πληθυσμού και έναν «τουριστικό εξευγενισμό» που εκτοπίζει τους πιο αδύναμους από την κατοικία τους. Οι άτυποι οικογενειακοί δεσμοί και οι δομές αλληλεγγύης καλύπτουν κενά κράτους και πολιτικής, μέχρι να μην αντέχουν άλλο. Όπως τεκμηριώνει η μελέτη, η λύση δεν είναι περισσότερες παροχές-μπαλώματα, αλλά τοπικές, στοχευμένες πολιτικές αγροτικής πρόνοιας, που σπάνε την παγίδα της εξάρτησης.

Η στέγη είναι, πια, η μεγάλη μαύρη τρύπα. Επικρατεί υπερπληρότητα, παρά τα πολλά άδεια διαμερίσματα, και αδυναμία θέρμανσης / ψύξης, με τα ενοίκια να τρώνε μισθούς και επιδόματα. Η ενεργειακή φτώχεια προσθέτει άλλη μια στρώση στέρησης: σπίτια παγωμένα τον χειμώνα και ανυπόφορα το καλοκαίρι, με τους λογαριασμούς να συνθλίβουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό.

Στις αγροτικές περιοχές, οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών οδηγούν σε μακροχρόνιες μετακινήσεις, πρόχειρη στέγαση και τελικά σε εσωτερική μετανάστευση. Αυτό δεν είναι ανθεκτικότητα, είναι αποδοχή μόνιμης ευαλωτότητας.

Κάποιος θα πει: «Μα υπάρχουν στρατηγικές, σχέδια, οδικοί χάρτες». Η Εθνική Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης 2021 – 2027, όμως, χωλαίνει εκεί που κρίνεται: Στη συμμετοχή των ίδιων των πληττόμενων, στη χρηματοδότηση της τοπικής εφαρμογής και στην κάλυψη όλων των ευάλωτων ομάδων. Χωρίς πόρους στους δήμους, χωρίς μόνιμη ενίσχυση στα Κέντρα Κοινότητας και χωρίς θεσμικά «τραπέζια» με τους ανθρώπους που ζουν τη φτώχεια, ο «συντονισμός» μένει ευφημισμός για διαδοχικές συσκέψεις.

Και όμως λύσεις υπάρχουν, αν ξεφύγουμε από την πολιτική της βιτρίνας και πιάσουμε δουλειά εκεί που ζουν οι άνθρωποι:

Πρώτον, αναβάθμιση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος με προοδευτική σύγκλιση προς το 100% του ορίου φτώχειας, όχι μόνο για επιβίωση αλλά ως γέφυρα ένταξης. Στόχος δεν είναι να «βολεύουμε» τη φτώχεια, αλλά να τη σπάμε.

Δεύτερον, κοινωνική στέγη με τοπικό σχέδιο: Αξιοποίηση δημόσιου και ιδιωτικού αποθέματος με αυστηρά κριτήρια κοινωνικής απόδοσης, ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων σε πιεσμένες ζώνες, στοχευμένες επιδοτήσεις ενοικίου που συνδέονται με ενεργειακή αναβάθμιση. Η στέγη δεν είναι απλώς αγορά, είναι προϋπόθεση ισότητας ευκαιριών. Στο Ταμείο Ανάκαμψης τίποτα, μα τίποτα ουσιαστικό δεν έχει εντάξει η Ελλάδα στον τομέα αυτό…

Τρίτον, τοπικές παρεμβάσεις κατά της φτώχειας: Μόνιμη χρηματοδότηση των Κέντρων Κοινότητας και θεσμοθέτηση τοπικών συμβουλίων, με συμμετοχή όσων πλήττονται («τίποτα για εμάς χωρίς εμάς») και των κοινωνικών υπηρεσιών. Η φτώχεια έχει γειτονιά, δεν λύνεται στα κεντρικά δελτία ειδήσεων.

Τέταρτον, ενέργεια χωρίς αποκλεισμούς: Πλήρως επιχορηγούμενες ανακαινίσεις και ενεργειακές αναβαθμίσεις για ευάλωτα νοικοκυριά, ενεργειακές κοινότητες με κοινωνικά τιμολόγια, αυτοματοποιημένη ένταξη στα κοινωνικά τιμολόγια, χωρίς γραφειοκρατία. Η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι ταξικό «χαράτσι».

Πέμπτον, κοινωνική αγροτική πολιτική, πέρα από επιδόματα: Μέτρα που προτείνει και τεκμηριώνει το POVERRE. Από γυναικείους συνεταιρισμούς στέγασης και κοινωνικές φάρμες μέχρι έξυπνα χωριά και ενεργές πολιτικές απασχόλησης, με σεβασμό στις τοπικές ιδιαιτερότητες και στόχο να σπάσει η παγίδα των επιδομάτων και να ενισχυθεί ουσιαστικά η αποκέντρωση. Με υποδομές και στόχευση στην εργασία.

Δεν χρειαζόμαστε άλλη μια ρητορεία περί συμπερίληψης, γιατί χωρίς εφαρμοσμένη πολιτική είναι απλώς ευχολόγιο. Χρειαζόμαστε δράση, που μετριέται σε ζεστά σπίτια, σε γεμάτα ψυγεία, σε παιδιά που έχουν στη τσάντα τους κολατσιό, που δεν ντρέπονται να καλέσουν φίλους γιατί «δεν χωράμε». Αν κάτι μας διδάσκουν τα φετινά δεδομένα, είναι ότι η φτώχεια δεν είναι στατιστικός θόρυβος, είναι κοινωνικό καμπανάκι.

Και όταν χτυπάει για τους πιο ευάλωτους, αργά ή γρήγορα, θα χτυπήσει για όλους.

Η κυβέρνηση οφείλει να εγκαταλείψει τα επικοινωνιακά «καλάθια» και να κοιτάξει τους ανθρώπους πίσω από τους δείκτες. Έχουμε τεκμηρίωση, καλές πρακτικές και χάρτες αναγκών.

Ας το πούμε καθαρά: Η φτώχεια είναι αποτέλεσμα πολιτικής. Και γι’ αυτό είναι και αναστρέψιμη. Εμείς επιμένουμε σε λύσεις που δεν κρύβουν τη στέρηση κάτω από χαλιά επιδομάτων, αλλά κάνουν δομικές αλλαγές: Εγγυημένο εισόδημα που δίνει προοπτική, στέγη που ξαναγίνεται δικαίωμα, ενέργεια που δεν τιμωρεί τους αδύναμους, αγροτική πολιτική που προστατεύει τους ανθρώπους της γης από τα καρτέλ και την κλιματική ανασφάλεια. Γιατί ένα κράτος που αφήνει τους πολίτες του στο έλεος της ακρίβειας και της στέγης δεν είναι επιτελικό, είναι απλώς απόν. Και η απουσία αυτή είναι, σε τελική ανάλυση, συνειδητή επιλογή.